Ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών με χρόνιες παθήσεις, συχνά δυσκολεύονται να ακολουθήσουν μια μακροπρόθεσμη θεραπευτική αγωγή, καθώς απαιτεί συνέπεια και πλήρη συμμόρφωση σε καθημερινή βάση, παράλληλα με την κοινωνική τους ζωή, τις δραστηριότητές τους κ.λπ.
Αιτίες μη συμμόρφωσης μπορεί να είναι επίσης η αδυναμία κατανόησης της θεραπείας, καθώς και της σημασίας της.
Μέσα στο πλαίσιο αυτό, αναδεικνύεται η μεγάλη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας, ξεκινώντας από τη διάγνωση, πρόταση της κατάλληλης θεραπείας αλλά και υποστήριξη των ασθενών με τελικό στόχο τη συμμόρφωση.
«Η ιατρική δεν είναι απλώς μια επιστήμη, αλλά και μια τέχνη αφού ο χαρακτήρας του γιατρού μπορεί να δράσει πιο δυναμικά στον ασθενή, από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται», είπε κάποτε ο γιατρός και φιλόσοφος της Αναγέννησης, Παράκελσος
Η παρατήρηση αυτή έγινε 600 χρόνια πριν, ωστόσο εξακολουθεί να αφορά τους γιατρούς πρωτοβάθμιας περίθαλψης, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε στην παροχή βοήθειας προς στους ασθενείς τους, για τη διαχείριση της πάθησης.
Ένας γιατρός μπορεί να κατανοήσει την επιστήμη πίσω από τις θεραπείες του διαβήτη ή της υπέρτασης.
Ωστόσο αυτή η γνώση, δεν είναι αρκετή όταν ο ασθενής αρνείται ή δεν συμμορφώνεται απόλυτα με τη θεραπεία που πρέπει να λάβει. και εδώ έρχεται η «τέχνη της ιατρικής».
Χρόνιες παθήσεις: ένα αυξανόμενο πρόβλημα
Η ανάγκη για συμμόρφωση των ασθενών με τα θεραπευτικά σχήματα δεν ήταν ποτέ μεγαλύτερη, καθώς οι χρόνιες παθήσεις γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες.
Σύμφωνα με στοιχεία των Κέντρων Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων, το 2018 σχεδόν το 52% των ενηλίκων είχε τουλάχιστον μια από τις 10 πιο συχνά διαγνωσμένες χρόνιες παθήσεις, ενώ περίπου το 27% των ενηλίκων είχε πολλαπλές χρόνιες παθήσεις και το ποσοστό αυτό αυξήθηκε, σε σχέση με το 2001, όπου ήταν 22%.
Ομοίως, μελέτες που διεξήχθησαν το 2022, διαπίστωσαν ότι τα ποσοστά θνησιμότητας που αφορούσαν αρκετές κοινές χρόνιες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένων των καρδιακών, των χρόνιων παθήσεων του κατώτερου αναπνευστικού, του διαβήτη, της χρόνιας ηπατικής νόσου και της νεφρικής νόσου, αυξήθηκαν από το 2020 έως το 2021.
Ταυτόχρονα, αρκετά προβλήματα όπως ο περιορισμένος χρόνος ενός ραντεβού, το αυξανόμενο κόστος των συνταγογραφούμενων φαρμάκων, αλλά και οι ασθενείς των οποίων η ασφαλιστική κάλυψη είναι ανεπαρκής για τις ανάγκες υγείας τους, εμποδίζουν τους γιατρούς να παρέχουν την απαιτούμενη ενημέρωση και υποστήριξη στους ασθενείς τους, για την καλύτερη συμμόρφωση.
Όλα αυτά, επιπρόσθετα της πρόκλησης του να πειστούν οι ασθενείς να αλλάξουν τις δια βίου συμπεριφορές τους, που ίσως να έχουν προκαλέσει ή επιδεινώσει την ασθένεια αρχικά.
Βοηθώντας τους ασθενείς να κατανοήσουν τη νόσο και τη διαχείρισή της
Αντιμέτωποι με τις δυσκολίες αυτές, τίθεται το εξής ερώτημα: πώς μπορούν οι γιατροί πρωτοβάθμιας περίθαλψης να βοηθήσουν καλύτερα τους ασθενείς να τηρήσουν ένα θεραπευτικό σχήμα για τη διαχείριση της χρόνιας νόσου ή κατάστασής τους;
Οι γιατροί που έχουν εμπειρία στη θεραπεία τέτοιων ασθενών, λένε ότι το πρώτο σημαντικό βήμα είναι η διασφάλιση ότι ο ασθενής κατανοεί την παθολογία, το πώς και γιατί πρέπει να αντιμετωπιστεί. Θα πρέπει λοιπόν να εξηγηθούν στον ασθενή, το σχέδιο της θεραπείας καθώς οι πιθανές συνέπειες της μη συμμόρφωσης.
Για να μπορέσετε να τους εξηγήσετε τους λόγους που θα πρέπει να παίρνουν τα φάρμακα ή να ακολουθήσουν μία συγκεκριμένη διατροφή προς όφελός τους, ο λόγος σας θα πρέπει να είναι απλός, να είστε προσιτοί και να κατανοείτε πιθανές αντιρρήσεις.
Μερικές φορές η έλλειψη κατανόησης ενός ασθενούς για το τι απαιτείται, ώστε να τηρηθεί μία θεραπεία, χαρακτηρίζεται από την προθυμία του να συνεργαστεί και να ευχαριστήσει τον γιατρό.
Άλλες περιπτώσεις ασθενών, δέχονται με ευχαρίστηση τη θεραπεία, λέγοντας, «ναι, μπορώ να το κάνω».
Στη συνέχεια, όταν φτάνουν στο σπίτι και ξεκινά η καθημερινή ρουτίνα, αντιλαμβάνονται πραγματικά τι συνεπάγεται η ακολούθηση της θεραπείας και την προσπάθεια που πρέπει να καταβάλλουν ώστε να είναι συνεπείς.
Οικοδόμηση μακροχρόνιων σχέσεων
Εκτός από την εκπαίδευση του ασθενούς, είναι ζωτικής σημασίας να δημιουργηθεί και μια σταθερή σχέση, επισημαίνουν οι ειδικοί, διότι, αυτό, όχι μόνο χτίζει εμπιστοσύνη, αλλά συχνά αποκαλύπτει ενδείξεις ως προς το τι παρακινεί τον ασθενή, ένα κομμάτι κρίσιμης σημασίας, για την αντιμετώπιση των χρόνιων παθήσεων.
Αυτή η σχέση, επιτρέπει στον γιατρό να κατανοήσει επίσης τα εμπόδια που αντιμετωπίζει ο ασθενής για τη συμμόρφωση και βελτίωση της υγείας του.
Μπορείτε για παράδειγμα να συστήσετε μια πιο υγιεινή διατροφή, ωστόσο αν νομίζετε ότι ο ασθενής δεν έχει πρόσβαση σε θρεπτικά τρόφιμα, θα πρέπει να ρωτήσετε: «Είναι αυτός ο στόχος κάτι που νομίζετε ότι θα μπορούσατε να κάνετε; Αν όχι, τι θα σας εμπόδιζε;», διερευνώντας τους λόγους – προβλήματα για τη μη ακολούθηση της σύστασης.
Μια άλλη ενέργεια θα μπορούσε να είναι το να αφήνονται οι ασθενείς ελεύθεροι, να καθορίσουν την ατζέντα για την επίσκεψη, όσον αφορά αυτό που βλέπουν ως σκοπό και τις προσδοκίες τους για αυτό.
Κάτι τέτοιο, παρέχει σημαντικές πληροφορίες για την καθημερινή ζωή του ασθενούς, όπως εάν και πόσο καπνίζει ή πίνει, εάν είναι σεξουαλικά ενεργός, το είδος της εργασίας που κάνει και εάν τον εκθέτει σε κινδύνους για την υγεία.
Ίσως όλα αυτά να ακούγονται χρονοβόρα, είναι σημαντικό ωστόσο να υπάρχει μία αντιμετώπιση επικεντρωμένη στον ασθενή, διερευνώντας όσο το δυνατό περισσότερο τις συνήθειες, τα πιστεύω του κ.λπ. και γενικά οτιδήποτε μπορεί να επηρεάσει τη συμμόρφωσή του.
Αν δεν το κάνετε, θα χάσετε την ευκαιρία να μάθετε τι παρακινεί τον ασθενή να κάνει πραγματικά αλλαγές στη ζωή του.
Η οικοδόμηση τέτοιων σχέσεων μπορεί να μην είναι εύκολη κατά τη διάρκεια ενός σύντομου ραντεβού, αλλά είναι δυνατή.
Εάν ένας ασθενής έρχεται για μια 20λεπτη παρακολούθηση φαρμάκων ή το ετήσιο ραντεβού του, είναι πιο δύσκολο να δημιουργηθεί μία σχέση αμέσως, αφού, θα χρειαστεί μια περίοδος ετών πριν ο ασθενής αισθανθεί αρκετά άνετα για να σας πει ότι παίρνει μόνο ένα συνταγογραφούμενο φάρμακο (που απαιτεί συμμετοχή) μια φορά την ημέρα αντί για 3, επειδή δεν μπορεί να το αντέξει οικονομικά.
Αυτό που ονομάζουμε «τέχνη» της ιατρικής γίνεται πολύ πιο εύκολο όταν αναπτύσσεται μία μακροχρόνια σχέση
Η ικανότητα να «διαβάζουν» έναν ασθενή και να αναγνωρίζουν το ύφος και τη γλώσσα επικοινωνίας που ανταποκρίνονται καλύτερα είναι επίσης μέρος της τέχνης της ιατρικής.
Για να είναι επιτυχημένος κάποιος, αναφορικά με τον ασθενή (συμμόρφωση), απαιτείται η ικανότητα να ενεργεί «πατρικά» με ορισμένους ασθενείς, που σημαίνει ότι μερικές φορές θα παίρνει τις αποφάσεις για αυτούς και άλλες θα είναι πιο αδελφικός, παίρνοντας τις αποφάσεις μαζί.
Οι γιατροί που είναι καλοί στη φροντίδα των ασθενών είναι σε θέση να αντιστρέψουν αυτούς τους ρόλους ανάλογα με το τι λειτουργεί καλύτερα για κάθε ασθενή.
Τι παρακινεί τον ασθενή;
Ένα άλλο πλεονέκτημα που προέρχεται από την ανάπτυξη μακροχρόνιων σχέσεων με τους ασθενείς, είναι η αποκάλυψη του τι εκτιμούν και απολαμβάνουν στη ζωή – κλειδί για την ανάπτυξη ενός σχεδίου θεραπείας που ο ασθενής θα ακολουθήσει μακροπρόθεσμα.
Αναφέρεται το παράδειγμα ενός ασθενή, του οποίου η αγάπη για το διάβασμα τον παρακινεί να συμμορφώνεται με τη θεραπεία για τον διαβήτη.
Στην περίπτωση αυτή, τονίζεται η σημασία του ελέγχου της πάθησης, καθώς ενδέχεται να επηρεάσει την όραση λόγω αμφιβληστροειδοπάθειας της ωχράς κηλίδας που συχνά προκαλεί ο διαβήτης.
Πολλές φορές, ένας γιατρός αντιμετωπίζει σημαντικές δυσκολίες όταν πρόκειται για την αλλαγή της συμπεριφοράς των ασθενών.
Για παράδειγμα, το να πειστούν οι ασθενείς με καρκίνο του δέρματος που λατρεύουν τον ήλιο, να μειώσουν την έκθεσή τους στην ηλιακή ακτινοβολία, είναι μια πραγματική πρόκληση.
Ο γιατρός θα πρέπει να μάθει όσα περισσότερα μπορεί για έναν ασθενή, ώστε να βρει τι είναι σημαντικό για αυτόν και να χρησιμοποιήσει τις πληροφορίες ως εργαλείο κινητοποίησης.
Όταν ρωτάτε πολλούς από τους ηλικιωμένους ασθενείς σας, η απάντηση συχνά εμφανίζει την επιθυμία να παραμείνουν σωματικά ενεργοί.
Μόλις καταλάβετε τι τους παρακινεί, οι λόγοι για την αποφυγή της έντονης έκθεσης στον ήλιο για παράδειγμα, μπορούν να τεθούν σε αυτό το πλαίσιο.
Αφοσίωση στο θεραπευτικό πλάνο
Η αποκάλυψη των στόχων του ασθενούς είναι μόνο η αρχή, συνεπώς, μετά από αυτό, είναι σημαντικό να τους υπενθυμίζετε τακτικά τι πρέπει να κάνουν.
Κάποιος μπορεί να μιλήσει για τη σημασία της εφαρμογής αντηλιακού, αλλά η μεγάλη πρόκληση είναι να τους κάνει να το χρησιμοποιούν όταν βγαίνουν έξω, κάθε μέρα και αν συνεχίσουν να εκτίθενται στον ήλιο, η πρόκληση είναι να μετριάσουν τις επιπτώσεις.
Η τεχνική που συχνά λειτουργεί για τους ασθενείς στην πραγματοποίηση μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο ζωής ή στη διατροφή, είναι το να «σπάσει» σε αυτό που ονομάζουμε «εφικτές μερίδες».
Εάν ένας ασθενής πρέπει να χάσει πολύ βάρος, αντί να παρουσιάσετε άμεσα την ανάγκη, μπορείτε να ξεκινήσετε, λέγοντας: «Ας δούμε αν μπορούμε να φτάσουμε στο σημείο όπου δεν θα παίρνετε βάρος πια» και έπειτα: «Ας δούμε λοιπόν, πως μπορούμε να φτάσουμε στον στόχο, ώστε
να χάσετε μερικά κιλά».
Με αυτόν τον τρόπο δεν μοιάζει σαν μια συντριπτική αλλαγή, αλλά γίνεται περισσότερο σταδιακά, με τον ασθενή να αντιδρά θετικά, λέγοντας: «ναι, μπορώ να το δοκιμάσω».
Έχει αποδειχθεί, πως η τακτική αυτή είναι πολύ πιο αποτελεσματική από το να τους πείτε απλώς ότι πρέπει να χάσουν 50 κιλά.
Όπως πολλοί άλλοι γιατροί που βοηθούν τους ασθενείς να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις συμμόρφωσης, είναι ζωτικής σημασίας να ζητήσετε τη βοήθεια των μελών της οικογένειας, ειδικά των συζύγων που είναι συνήθως τα άτομα με τα οποία ο ασθενής ξοδεύει τον περισσότερο χρόνο.
Έτσι, εάν ο ασθενής πρέπει να σταματήσει το κάπνισμα ή να μειώσει το αλκοόλ ή οτιδήποτε άλλο, αναζητήστε την υποστήριξη του/ης συζύγου, αυτό καθιστά πολύ πιο εύκολη την αλλαγή για τον ασθενή.
Αντίθετα, η έλλειψη υποστήριξης μπορεί να κάνει την επιθυμητή αλλαγή συμπεριφοράς πιο δύσκολη, αν όχι αδύνατη.
Εάν για παράδειγμα ο σύζυγος αντιμετωπίζει ένα καρδιακό πρόβλημα και η σύζυγος είναι αυτή που ασχολείται αποκλειστικά με τη μαγειρική, τότε αν εκείνη δεν ενημερωθεί για το πλάνο υγιεινής διατροφής, δεν πρόκειται να συμβεί.
Αντιμετώπιση της πρόκλησης του κόστους
Η αδυναμία να αντέξουν οικονομικά τα συνταγογραφούμενα φάρμακα θέτει ένα ακόμη εμπόδιο συμμόρφωσης, αφού, οι τιμές πολλών φαρμάκων (κυρίως πρωτότυπων) είναι υψηλές, αλλά και οι ασθενείς πληρώνουν περισσότερα από την τσέπη τους γι’ αυτά.
Το πρόβλημα επιδεινώνεται από την απροθυμία ορισμένων ασθενών να παραδεχτούν ότι δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα φάρμακά τους και είναι ντροπιαστικό για αυτούς να το παραδεχτούν.
Οι γιατροί σήμερα είναι πολύ πιο συνειδητοί και ενημερωμένοι για το κόστος των φαρμάκων.
Ωστόσο, παρά τη βοήθεια με το κόστος συνταγογράφησης και όλους τους άλλους τύπους υποστήριξης συμμόρφωσης που μπορούν προσφέρουν οι γιατροί, ορισμένοι ασθενείς είναι απρόθυμοι ή ανίκανοι να ακολουθήσουν ένα θεραπευτικό σχήμα. Όταν συμβαίνει αυτό, είναι σημαντικό να μην αποθαρρύνεστε και να καταλάβετε ότι ορισμένοι ασθενείς δεν πρόκειται να αλλάξουν.
