Δίαιτες χαμηλής πρόσληψης πρωτεΐνης, τι ισχύει στα αλήθεια; Ο περιορισμός της πρωτεΐνης μπορεί να επηρεάσει τη μακροζωία μέσω της ρύθμισης μονοπατιών ανίχνευσης θρεπτικών ουσιών και της βελτίωσης της μεταβολικής υγείας, ιδιαίτερα όταν εφαρμόζεται διαλείπουσα. Η ηλικία, η κατάσταση υγείας και η ποιότητα της πρωτεΐνης παραμένουν κρίσιμοι παράγοντες για την ασφαλή εφαρμογή στρατηγικών χαμηλής πρόσληψης πρωτεΐνης.
Χαμηλή πρόσληψη πρωτεΐνης: Τι είναι ο περιορισμός πρωτεΐνης (PR)
Ο περιορισμός θερμίδων (CR), που περιλαμβάνει μείωση 10–30% της θερμιδικής πρόσληψης χωρίς να προκαλείται υποσιτισμός, έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως για την καθυστέρηση της γήρανσης και την αύξηση της μακροζωίας. Παρόλο που ο CR συνδέεται με ισχυρά προστατευτικά αποτελέσματα έναντι μιας ευρείας σειράς ασθενειών που σχετίζονται με την ηλικία, η απαίτηση για χρόνια και σημαντική μείωση της ενεργειακής πρόσληψης αποτελεί πρόκληση για τη συμμόρφωση των ανθρώπων.
Η ποσότητα, η προέλευση και η σύσταση της διαιτητικής πρωτεΐνης φαίνεται να σχετίζονται ισχυρότερα με τη διάρκεια της υγιούς ζωής και τη μακροζωία σε σχέση με την απλή θερμιδική πρόσληψη. Ως εκ τούτου, ο PR — μια σχετικά νέα προσέγγιση — έχει αναδειχθεί ως πιο στοχευμένη και πιθανώς πιο εφαρμόσιμη στρατηγική.
Πολλές μελέτες δείχνουν ότι η χαμηλότερη πρόσληψη πρωτεΐνης στη μέση ηλικία μπορεί να ενεργοποιήσει μοριακά μονοπάτια που σχετίζονται με τη μακροζωία, ενώ οι κλινικές οδηγίες για ηλικιωμένους τονίζουν την ανάγκη για υψηλότερη πρόσληψη πρωτεΐνης ώστε να προληφθεί η σαρκοπενία.
Οι επιδράσεις της πρωτεΐνης στη γήρανση διαμεσολαβούνται από ένα εξαιρετικά διατηρημένο δίκτυο μονοπατιών μοριακής ανίχνευσης θρεπτικών συστατικών.
Στο επίκεντρο αυτού του δικτύου βρίσκεται ο μηχανιστικός στόχος της ραπαμυκίνης (mTOR), μια κινάση που λειτουργεί ως κύριος ρυθμιστής της κυτταρικής ανάπτυξης και του μεταβολισμού. Το μονοπάτι mTOR — ειδικά το σύμπλοκο mTORC1 — ενεργοποιείται ισχυρά από αμινοξέα, ινσουλίνη και αυξητικούς παράγοντες όπως ο ινσουλινοειδής αυξητικός παράγοντας 1 (IGF-1).
Όταν ενεργοποιείται, το mTORC1 προάγει αναβολικές διεργασίες όπως η πρωτεϊνοσύνθεση, ενώ ταυτόχρονα αναστέλλει καταβολικές διεργασίες, ιδίως την αυτοφαγία.
Αν και απαραίτητη για την ανάπτυξη, η χρόνια ενεργοποίηση του mTORC1 αποτελεί βασικό παράγοντα προαγωγής της γήρανσης. Συνεπώς, η αναστολή του — είτε γενετικά είτε μέσω φαρμάκων όπως η ραπαμυκίνη — έχει σταθερά παρατείνει τη διάρκεια ζωής σε πειραματικά μοντέλα ποντικών, αν και τα δεδομένα για μη ανθρώπινα πρωτεύοντα είναι περιορισμένα και σχετίζονται περισσότερο με βελτιώσεις στη διάρκεια υγιούς ζωής παρά με επιβεβαιωμένα οφέλη επιβίωσης.
Δίαιτες χαμηλής πρόσληψης πρωτεϊνης: Τι δείχνουν οι μελέτες σε ζώα
Σε μοντέλα τρωκτικών, η μείωση της διαιτητικής πρωτεΐνης από τα τυπικά επίπεδα 20% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης σε 5–10% αυξάνει τη μέγιστη διάρκεια ζωής κατά πάνω από 20%.
Πιο στοχευμένες παρεμβάσεις έχουν δείξει αντίστοιχα ισχυρά αποτελέσματα — για παράδειγμα, ο περιορισμός ενός μόνο απαραίτητου αμινοξέος, της μεθειονίνης, αύξησε σημαντικά τη μέγιστη διάρκεια ζωής των τρωκτικών, αν και οι ακριβείς τιμές διαφέρουν μεταξύ μελετών και μοντέλων.
Οι παρεμβάσεις περιορισμού μεθειονίνης έχουν επίσης βελτιώσει δείκτες μεταβολικής υγείας, όπως χαμηλότερα επίπεδα IGF-1, ινσουλίνης και γλυκόζης. Αυτές οι επιδράσεις συνοδεύτηκαν από βελτίωση της αντοχής στο οξειδωτικό στρες και βραδύτερες ηλικιακές αλλαγές στο ανοσοποιητικό σύστημα και τον φακό του ματιού.
Η βαθιά επίδραση του περιορισμού μεθειονίνης υποδηλώνει ότι συγκεκριμένα αμινοξέα μπορεί να λειτουργούν ως ισχυρά σηματοδοτικά μόρια και ότι τα οφέλη του γενικού PR οφείλονται εν μέρει στη μείωση αυτών των βασικών συστατικών.
Ποιες είναι οι σύγχρονες δίαιτες PR
Η παραδοσιακή διατροφή των Οκινάουα, ενός ιαπωνικού πληθυσμού που φημίζεται για τη μακροζωία του, αποτελεί ένα εντυπωσιακό παράδειγμα πραγματικού κόσμου σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι επιδημιολογικές παρατηρήσεις και τα κλινικά δεδομένα μπορούν να μεταφραστούν από τα ζωικά μοντέλα στους ανθρώπους.
Οι παραδοσιακές δίαιτες των Οκινάουα ήταν ιστορικά πολύ χαμηλές σε πρωτεΐνη και υψηλές σε υδατάνθρακες, με αντίστοιχα 9% και 85% της συνολικής ενεργειακής πρόσληψης. Αντίστοιχα, η παραδοσιακή Μεσογειακή δίαιτα — επίσης συνδεδεμένη με χαμηλότερη θνησιμότητα και υγιή γήρανση — χαρακτηρίζεται από χαμηλή αναλογία πρωτεΐνης προς υδατάνθρακα.
Η πενθήμερη Δίαιτα Προσομοίωσης Νηστείας (FMD), η οποία είναι επίσης χαμηλή σε θερμίδες και πρωτεΐνη, υποστηρίζει την απώλεια βάρους, υγιή αρτηριακή πίεση και μείωση των κυκλοφορούντων επιπέδων IGF-1 σε υγιείς ενήλικες. Αυτές οι αλλαγές αντικατοπτρίζουν βραχυπρόθεσμες βελτιώσεις μεταβολικών παραγόντων κινδύνου και όχι άμεσες αποδείξεις παράτασης της ανθρώπινης ζωής.
Μια μεγάλη μετα-ανάλυση του 2020 υποδεικνύει ότι η υψηλότερη πρόσληψη φυτικής πρωτεΐνης σχετίζεται με 8% μειωμένο κίνδυνο θνησιμότητας από όλες τις αιτίες και 12% μειωμένο κίνδυνο καρδιαγγειακής θνησιμότητας. Κάθε αύξηση 3% στην ενεργειακή πρόσληψη από φυτική πρωτεΐνη σχετιζόταν με 5% μείωση του συνολικού κινδύνου θνησιμότητας. Η ίδια ανάλυση διαπίστωσε ότι η υψηλότερη συνολική πρόσληψη πρωτεΐνης συνδεόταν με ελαφρώς χαμηλότερη θνησιμότητα, ενώ η ζωική πρωτεΐνη δεν έδειξε σαφή συσχέτιση — τονίζοντας τη σημασία της πηγής πρωτεΐνης, όχι μόνο της ποσότητας.
Τα πρακτικά διατροφικά μοτίβα
Οι κίνδυνοι που σχετίζονται με τη χρόνια ανεπάρκεια πρωτεΐνης — ιδίως στους ηλικιωμένους — υποδηλώνουν ότι ο διαλείπων ή κυκλικός περιορισμός πρωτεΐνης είναι πιο ασφαλής και πρακτικός από τον συνεχή. Η επιτυχία του πρωτοκόλλου FMD υποστηρίζει ότι σύντομοι, περιοδικοί κύκλοι περιορισμού μπορούν να οδηγήσουν σε μεταβολική αναπρογραμματισμό χωρίς να διακυβεύεται η μακροπρόθεσμη θρεπτική κατάσταση.
Μια πρακτική εφαρμογή μπορεί να περιλαμβάνει μία ή δύο «ημέρες χαμηλής πρωτεΐνης» την εβδομάδα, κατά τις οποίες η πρόσληψη πρωτεΐνης μειώνεται συνειδητά κάτω από 0,8 g/kg σωματικού βάρους. Η έμφαση σε φυτικές πηγές πρωτεΐνης όπως όσπρια, τόφου, κινόα και ξηροί καρποί, αντί για ζωικές πηγές — ιδιαίτερα κόκκινο και επεξεργασμένο κρέας — υποστηρίζει τη μακροζωία.
Αυτή η προσέγγιση μπορεί να προσφέρει διπλό όφελος, καθώς οι φυτικές πρωτεΐνες έχουν γενικά χαμηλότερη περιεκτικότητα σε μεθειονίνη, μιμούμενες εν μέρει τα αποτελέσματα του στοχευμένου περιορισμού μεθειονίνης που παρατηρείται σε ζωικά μοντέλα.
Πιθανοί κίνδυνοι από ακατάλληλο PR
Ο κύριος κίνδυνος ακατάλληλου PR είναι η σαρκοπενία — η ηλικιακή απώλεια μυϊκής μάζας και δύναμης. Οι ηλικιωμένοι έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης «αναβολικής αντοχής», δηλαδή μειωμένης μυϊκής ανταπόκρισης στην πρωτεΐνη, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την υψηλότερη διαιτητική πρόσληψη πρωτεΐνης για τη διατήρηση των μυών.
Οι δημόσιοι οργανισμοί προτείνουν στους υγιείς ηλικιωμένους πρόσληψη τουλάχιστον 1,0–1,2 g/kg/ημέρα, ενώ υψηλότερες ποσότητες (1,2–1,5 g/kg/ημέρα) συνιστώνται σε άτομα με χρόνια νόσο. Αυτές οι συστάσεις υποστηρίζονται από τις ευρωπαϊκές οδηγίες ESPEN καθώς και κορεατικές γηριατρικές κατευθυντήριες οδηγίες. Αντί να απορρίπτουν κάθε μορφή PR, οι οδηγίες αυτές δείχνουν ότι ο χρόνιας διάρκειας ή σοβαρός περιορισμός πρωτεΐνης δεν είναι κατάλληλος για ηλικιωμένους, ενώ προσεκτικά δομημένες διαλείπουσες προσεγγίσεις μπορεί να είναι εφαρμόσιμες εφόσον εξασφαλίζεται επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης τις υπόλοιπες ημέρες.
Ο χρόνιος, σοβαρός PR μπορεί επίσης να οδηγήσει σε κόπωση, μειωμένη ανοσολογική λειτουργία και ανεπάρκειες μικροθρεπτικών συστατικών. Ως αποτέλεσμα, ο PR αντενδείκνυται σε ευάλωτους πληθυσμούς, συμπεριλαμβανομένων των εύθραυστων ηλικιωμένων, των εγκύων ή θηλαζουσών γυναικών, των παιδιών και όσων αναρρώνουν από ασθένεια ή χειρουργείο. Επιπλέον, τα άτομα με προϋπάρχουσα νεφρική νόσο ή υψηλό κίνδυνο χρόνιας νεφρικής νόσου θα πρέπει να αποφεύγουν δίαιτες υψηλής πρωτεΐνης λόγω πιθανής νεφρικής επιβάρυνσης. Ωστόσο, ο PR πρέπει πάντα να ισορροπείται ώστε να αποτρέπεται ο υποσιτισμός.
Επομένως η ρύθμιση της πρόσληψης πρωτεΐνης — και όχι μόνο των θερμίδων — αποτελεί έναν ισχυρό τρόπο επηρεασμού των μοριακών μονοπατιών που εμπλέκονται στη γήρανση. Ο χρόνιος PR δεν είναι πρακτικός ούτε ασφαλής για τους περισσότερους ανθρώπους. Ωστόσο, μια προσεκτικά προσαρμοσμένη προσέγγιση που λαμβάνει υπόψη την ηλικία, την υγεία των νεφρών και την κατάσταση του μεταβολισμού μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη.
Για υγιείς μεσήλικες, περιοδικοί κύκλοι χαμηλής πρόσληψης πρωτεΐνης — συνδυασμένοι με ένα δια βίου διατροφικό πρότυπο που δίνει έμφαση σε φυτικές πηγές πρωτεΐνης — μπορεί να προσφέρουν με ασφάλεια πολλά από τα μεταβολικά οφέλη που παρατηρούνται στην έρευνα της μακροζωίας σε ανθρώπους και ζώα. Αυτή η στρατηγική ενδέχεται να ενεργοποιεί βασικά κυτταρικά προγράμματα συντήρησης, όπως η αυτοφαγία, και να βελτιώνει τη μεταβολική υγεία μειώνοντας τη σηματοδότηση IGF-1 και mTOR, αναγνωρίζοντας ταυτόχρονα ότι οριστικά στοιχεία για αύξηση της ανθρώπινης διάρκειας ζωής δεν υπάρχουν ακόμη.
Πηγή: news-medical.net
