Κάθε ιατρική σύσταση αποβλέπει στην επίτευξη συγκεκριμένων επιθυμητών αποτελεσμάτων για την ψυχο-σωματική υγεία των ασθενών με απώτερο στόχο τη βέλτιστη διαχείριση διαφόρων παθολογικών καταστάσεων.
Ωστόσο, τα αποτελέσματα συχνά δεν είναι τα αναμενόμενα, καθώς οι ασθενείς δεν συμμορφώνονται πάντα στην ενδεικνυόμενη θεραπεία.
Ποια τα βήματα που πρέπει να ακολουθήσει ο ιατρός για να επιτύχει μια καλή συμμόρφωση;
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας μόνο το 50% των χρόνιων ασθενών ακολουθούν πιστά τη θεραπεία τους στον Δυτικό Κόσμο.
Όλοι οι επαγγελματίες υγείας έχουν ένα σημαντικό ρόλο να παίξουν για να βελτιώσουν αυτό το ποσοστό.
Εννοιολογικός Προσδιορισμός
Ως συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπευτική αγωγή (patient adherence) προσδιορίζεται ο βαθμός στον οποίο η συμπεριφορά των ασθενών συμβαδίζει με τις αντίστοιχες κάθε φορά ιατρικές συστάσεις.
“Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η φαρμακευτική συμμόρφωση συνδέεται άρρηκτα με τη λήψη του σωστού φαρμακευτικού σκευάσματος, την κατάλληλη στιγμή, στην απαιτούμενη δόση και για το χρονικό διάστημα που συστήνει ο εκάστοτε θεράπων ιατρός.
Το γεγονός της μη τήρησης των ιατρικών συστάσεων είχε ήδη αναγνωρισθεί από τον Ιπποκράτη, ο οποίος προειδοποιούσε τους θεραπευτές-ιατρούς για την ενδεχόμενη απειθαρχία των ασθενών τους.
Μολονότι κατά καιρούς χρησιμοποιήθηκαν παραπλήσιοι όροι, όπως «υπακοή», «προσήλωση» ή ακόμα και «συμφωνία», με στόχο την εξάλειψη επαγωγικών συμπερασμάτων για υποταγή του ασθενούς στις παραγγελίες ιατρού, τον πλέον διαδεδομένο όρο μέχρι σήμερα συνιστά η «συμμόρφωση», η οποία δεν περιορίζεται στενά στη συστηνόμενη φαρμακευτική αγωγή, αλλά εμπλέκει και τη διατροφή, την άσκηση, και γενικότερα το ολοκληρωμένο πλαίσιο τρόπου ζωής του ατόμου.
Παράγοντες που Διαμορφώνουν την Ελλιπή Συμμόρφωση στη Θεραπεία
Η μη σωστή τήρηση της φαρμακευτικής αγωγής από μέρους των ασθενών έχει συσχετιστεί με πολύπλοκες φαρμακευτικές αγωγές και πολυφαρμακία.
Εκτός όμως, από το μεγάλο αριθμό των χορηγουμένων φαρμάκων, επιπλέον παράγοντες που επηρεάζουν τη συμμόρφωση στην αγωγή περιλαμβάνουν, συχνές αλλαγές στις φαρμακευτικές αγωγές, καθώς και γνωστική (π.χ. άνοια) και λειτουργική δυσλειτουργία του ατόμου υπό θεραπεία (π.χ. μειωμένη ικανότητα όρασης).
Η τήρηση ενός θεραπευτικού πλάνου αποτελεί μια συνεχή και δυναμική διαδικασία η οποία επηρεάζεται και από επιμέρους παράγοντες, όπως:
• Κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες (φύλο, κοινωνικό status, οικονομική ευχέρεια, τόπος διαμονής)
• Παράγοντες σχετικοί με τη νόσο (φύση νόσου, σοβαρότητα συμπτωμάτων, προκληθείς βαθμός δυσλειτουργίας, διάρκεια)
• Παράμετροι σχετικοί με τη θεραπεία (ορθή και επαρκής πληροφόρηση, περιπλοκότητα θεραπείας, αμεσότητα επίτευξης επιθυμητών αποτελεσμάτων, πιθανές προηγηθείσες αποτυχίες στην ίδια θεραπεία ή εμφάνιση ανεπιθύμητων ενεργειών)
• Παράγοντες που σχετίζονται με το σύστημα υγείας (σχέση ασθενούς-παρόχου υγείας, προσβασιμότητα, εναλλακτικές)
• Παράγοντες που αφορούν τον ίδιο τον ασθενή (γνώση φύσης νόσου, προσέγγιση θεραπείας, προσδοκίες για τα αποτελέσματα, στάση ζωής)
Επιπτώσεις του Φαινομένου
Η μειωμένη τήρηση της αγωγής αυξάνει τις πιθανότητες για εξέλιξη της νόσου, αποτυχία της θεραπείας, νοσηλεία και εμφάνιση ανεπιθύμητων φαρμακευτικών ενεργειών (adverse drug events-ADEs), το σύνολο των οποίων είναι δυνητικά απειλητικά για τη ζωή, ενώ με τη σειρά τους, και οι ίδιες οι ανεπιθύμητες ενέργειες και αλληλεπιδράσεις των χορηγουμένων φαρμακευτικών σκευασμάτων, στο πλαίσιο ενός φαύλου κύκλου, δύνανται να δράσουν ως ανασταλτικός παράγοντας στη συμμόρφωση του ασθενούς στο προτεινόμενο θεραπευτικό σχήμα.
Με τον τρόπο αυτό, η μη συμμόρφωση με τη θεραπευτική αγωγή συνεπάγεται ανεπάρκεια ή αποτυχία της ιατρικής παρέμβασης με επιζήμιες συνέπειες, τόσο στην υγεία του ασθενούς, όσο και στην αξιολόγηση της ικανότητας και επάρκειας της ιατρικής παρέμβασης.
Πέρα από τις δυσοίωνες για την υγεία επιπτώσεις που ενδέχεται να έχει η στάση αυτή των ασθενών ως προς τη θεραπευτική αγωγή, το φαινόμενο φαίνεται να επηρεάζει και τα οικονομικά της υγείας, διαταράσσοντας τους δείκτες κόστους-αποδοτικότητας των ιατρο-φαρμακευτικών παρεμβάσεων.
Η Πρόκληση της Συμμόρφωσης: Μια Υπηρεσία Υγείας
Η εποικοδομητική, εξατομικευμένη θεραπευτική εκπαίδευση και επιμόρφωση του ασθενή πάνω στην ασθένεια του, δύναται να αποτελέσει για τους επαγγελματίες υγείας μια ενδιαφέρουσα λύση για το πρόβλημα.
Η δημιουργία προγραμμάτων συμμόρφωσης συνιστά πατερναλιστική συμπεριφορά που δεν οδηγεί μόνο σε απλή μεταφορά γνώσης από την πλευρά των υγειονομικών, αλλά και σε δημιουργία κινήτρων, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα συναισθήματα, τις προσδοκίες και τις πεποιθήσεις του ασθενή.
Η προώθηση της ενεργούς συμμετοχής του ασθενή στη διαδικασία περίθαλψής του, ενδυναμώνει τη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο μερών και αναπτύσσει μια πραγματική, μοναδική σχέση μεταξύ ασθενή και παρόχου υγείας που υποστηρίζει την πιστότητα στην αγωγή.
Προκειμένου να επιτευχθεί κάτι τέτοιο, ο ιατρός χρειάζεται να αφιερώνει χρόνο σε κάθε ασθενή ξεχωριστά, με σκοπό να διερευνήσει, αρχικά και με διακριτικότητα, τι γνωρίζει ο ασθενής σχετικά με την πάθηση και τη θεραπεία του, καθώς οι ασθενείς συχνά, είτε δεν γνωρίζουν πράγματι όλα τα δεδομένα της πάθησης τους, είτε αρνούνται, υποσυνείδητα ή συνειδητά, ότι υφίσταται πρόβλημα υγείας.
Στο σημείο αυτό ο ιατρός θα πρέπει να εξηγήσει στον ασθενή χρησιμοποιώντας λιτό λεξιλόγιο, ώστε να απαλύνει όσο γίνεται την κατάσταση και να μεταδώσει μια καλή γνώση της πάθησης του, αλλά και της πιθανής εξέλιξής της.
Στη συνέχεια πρέπει να επιχειρηθεί η επεξήγηση της συνταγής και του ρόλου του κάθε φαρμάκου στην αγωγή, εκπαιδεύοντας τον ασθενή στην ορθή χορήγηση τους και ενημερώνοντάς τον για τις τυχόν ανεπιθύμητες ενέργειες και τον τρόπο αποφυγής τους ή αντιμετώπισής τους.
Επίσης ιδιαίτερης σημασίας είναι οι συμβουλές για τυχόν αναγκαίες αλλαγές συνηθειών ζωής και διατροφής, καθώς και η ενημέρωση για τους κινδύνους σε περίπτωση μη τήρησης του προτεινόμενου φαρμακευτικού σχήματος.
Συνεπώς, ο ιατρός διαδραματίζει σπουδαίο ενεργό ρόλο στην επικοινωνία του με τον ασθενή. Ο διάλογος, η προσεκτική ακρόαση και οι ερωτήσεις ανοικτού τύπου, είναι πολύ σημαντικά βήματα για τη συμμόρφωση στη θεραπεία.
Η στιγμή της επανεξέτασης συνιστά μια καλή ευκαιρία διερεύνησης της εκτίμησης του ασθενή για την εξέλιξη και το αποτέλεσμα της θεραπείας του και κατ’ επέκταση τη συμμόρφωσή του στην προτεινόμενη θεραπεία.
Αν για παράδειγμα κατά τη συζήτηση ο ασθενής παραπονεθεί για τη δυσκολία του να πάρει συγκεκριμένο φάρμακο, θα πρέπει να εξεταστούν οι λόγοι για την εν λόγω δυσκολία και να δοθεί άμεση λύση από τον γιατρό του (π.χ. αλλαγή της μορφής χορήγησης).
