Η ψηφιακή επανάσταση έχει εξελιχθεί σε ένα τεράστιο, άτυπο πείραμα – και τα παιδιά είναι οι πιο εκτεθειμένοι συμμετέχοντες. Καθώς οι διαγνώσεις διαταραχής ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) αυξάνονται παγκοσμίως, ένα βασικό ερώτημα επανέρχεται: μπορεί η εντατική χρήση ψηφιακών μέσων να παίζει ρόλο;
Για να διερευνηθεί αυτή η σχέση, ερευνητές παρακολούθησαν περισσότερα από 8.000 παιδιά από την ηλικία των 10 έως τα 14 έτη. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να περιγράψουν τις ψηφιακές τους συνήθειες, οι οποίες χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες: gaming, παρακολούθηση τηλεόρασης/βίντεο (όπως YouTube) και χρήση social media.
Στα social media περιλαμβάνονταν πλατφόρμες όπως TikTok, Instagram, Snapchat, X, Messenger και Facebook. Στη συνέχεια, οι επιστήμονες εξέτασαν αν η χρήση αυτών των μέσων σχετίζεται με μακροπρόθεσμες αλλαγές στα δύο βασικά συμπτώματα της ADHD: την απροσεξία και την υπερκινητικότητα.
Το βασικό εύρημα ήταν σαφές: η χρήση των social media συνδέθηκε με μια σταδιακή αύξηση της απροσεξίας με την πάροδο του χρόνου. Αντίθετα, το gaming και η παρακολούθηση βίντεο δεν εμφάνισαν αντίστοιχη συσχέτιση. Τα αποτελέσματα παρέμειναν ίδια ακόμη και όταν οι ερευνητές έλαβαν υπόψη τη γενετική προδιάθεση για ADHD και το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των παιδιών.
Οι ερευνητές εξέτασαν επίσης το αντίστροφο ενδεχόμενο: μήπως δηλαδή η απροσεξία οδηγεί τα παιδιά σε μεγαλύτερη χρήση social media. Τα δεδομένα δεν το επιβεβαίωσαν. Η σχέση φάνηκε να λειτουργεί μονόδρομα: η αυξημένη χρήση social media προέβλεπε μελλοντική αύξηση της απροσεξίας – όχι το αντίστροφο.
Οι ακριβείς μηχανισμοί με τους οποίους τα ψηφιακά μέσα επηρεάζουν την προσοχή παραμένουν άγνωστοι. Ωστόσο, το γεγονός ότι άλλες δραστηριότητες οθόνης δεν είχαν αρνητική επίδραση επιτρέπει στους επιστήμονες να αποκλείσουν την ιδέα ότι «όλες οι οθόνες κάνουν κακό». Παράλληλα, αποδυναμώνεται και η δημοφιλής θεωρία ότι κάθε ψηφιακή δραστηριότητα προκαλεί συνεχείς «εκρήξεις ντοπαμίνης» που αποδιοργανώνουν την προσοχή.
Ως γνωστικοί νευροεπιστήμονες, οι συγγραφείς της μελέτης εκτιμούν ότι τα social media εισάγουν ένα συνεχές καθεστώς περισπασμών. Ακόμη κι όταν δεν εμφανίζεται κάποιο μήνυμα, η σκέψη και μόνο ότι μπορεί να υπάρξει ειδοποίηση λειτουργεί ως νοητικός αντιπερισπασμός. Αυτές οι μικρές, διαρκείς διακοπές δυσκολεύουν τη συγκέντρωση στο παρόν και, όταν διαρκούν μήνες ή χρόνια, ενδέχεται να έχουν και μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Το gaming, αντίθετα, πραγματοποιείται συνήθως σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και απαιτεί εστίαση σε μία δραστηριότητα κάθε φορά, κάτι που ενδεχομένως εξηγεί γιατί δεν συσχετίστηκε με αύξηση της απροσεξίας.
Οι ερευνητές τονίζουν ότι το μέγεθος της επίδρασης σε ατομικό επίπεδο δεν είναι μεγάλο. Δεν αρκεί από μόνο του για να οδηγήσει ένα παιδί με φυσιολογική προσοχή σε διάγνωση ADHD. Όμως, όταν μια μικρή επίδραση αφορά ολόκληρο τον πληθυσμό, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι σημαντικά. Θεωρητικά, μια αύξηση κατά μία ώρα ημερήσιας χρήσης social media σε επίπεδο πληθυσμού θα μπορούσε να οδηγήσει σε αύξηση των διαγνώσεων κατά περίπου 30%.
Τα δεδομένα δείχνουν ότι την τελευταία δεκαετία οι έφηβοι περνούν τουλάχιστον μία ώρα περισσότερη την ημέρα στα social media. Πριν από 20 χρόνια, τα social media σχεδόν δεν υπήρχαν. Σήμερα, οι έφηβοι βρίσκονται online περίπου πέντε ώρες την ημέρα, κυρίως σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Το ποσοστό όσων δηλώνουν ότι είναι «σχεδόν συνεχώς online» αυξήθηκε από 24% το 2015 σε 46% το 2023.
Αν και η αυξημένη ευαισθητοποίηση γύρω από το ADHD και η μείωση του κοινωνικού στίγματος παίζουν ρόλο στην αύξηση των διαγνώσεων, αυτό δεν αποκλείει μια πραγματική αύξηση της απροσεξίας. Επιπλέον, αρκετές παλαιότερες μελέτες αφορούσαν παιδιά πολύ μικρά για να διαθέτουν smartphone ή περιόδους πριν την έκρηξη του scrolling.
Το ερώτημα πλέον είναι τι μπορεί να γίνει. Στις ΗΠΑ, τα περισσότερα social media θέτουν όριο ηλικίας τα 13 έτη, αν και στην πράξη οι περιορισμοί αυτοί παρακάμπτονται εύκολα. Η Αυστραλία προχωρά ένα βήμα παραπέρα: από τις 10 Δεκεμβρίου 2025, οι πλατφόρμες θα υποχρεούνται να διασφαλίζουν ότι οι χρήστες είναι άνω των 16 ετών, με βαριά πρόστιμα για τις εταιρείες που δεν συμμορφώνονται.
Το αν αυτό το μέτρο θα αποδώσει μένει να φανεί. Ίσως, όμως, το αυστραλιανό παράδειγμα να αποτελέσει οδηγό και για τον υπόλοιπο κόσμο.
