Λοιμώξεις που προκαλούνται από τον πυογόνο στρεπτόκοκκο
Η στρεπτοκοκκική φαρυγγοαμυγδαλίτιδα προκαλείται από το βακτήριο Streptococcus pyogenes, δηλαδή τον πυογόνο στρεπτόκοκκο (ΠΣ), ή στρεπτόκοκκο της ομάδας Α (Group A Streptococcus, GAS).
Ο ΠΣ κατατάσσεται στα σημαντικά παθογόνα και αυτό οφείλεται στη δομή του και στα ένζυμα/τοξίνες που ενδέχεται να παράγει.
Αποικίζει ασυμπτωματικά κυρίως τον ρινοφαρυγγικό βλεννογόνο (15-20% στα παιδιά, 5% στους ενήλικες) και το δέρμα.
Στις ανατομικές αυτές θέσεις εμφανίζονται και οι συχνότερες λοιμώξεις που προκαλεί (φαρυγγοαμυγδαλίτιδα και μολυσματικό κηρίο), εάν ο αποικισμός (φορία) εξελιχθεί σε νόσο και από αυτές μεταδίδεται σε νέο ξενιστή, δεδομένου ότι ο άνθρωπος αποτελεί την μοναδική οικολογική φωλιά του.
Η εξέλιξη από φορία σε νόσο εξαρτάται από τα παθογονικά χαρακτηριστικά του στελέχους και από το γενετικό υπόστρωμα και την κατάσταση υγείας του ξενιστή.
Τέλος, αναφορικά με την οστρακιά, πρόκειται για φαρυγγοαμυγδαλίτιδα από στέλεχος ΠΣ με ικανότητα παραγωγής της πυρετογόνου τοξίνης που προκαλεί το χαρακτηριστικό εξάνθημα.
Εξάπλωση της λοίμωξης και παράγοντες κινδύνου
Ο μικροοργανισμός διασπείρεται κυρίως μέσω σταγονιδίων κατά τον βήχα ή φτέρνισμα του ασθενή ή του φορέα, και με τη στενή επαφή, ιδιαίτερα στις δερματικές λοιμώξεις.
Επίσης μεταδίδεται μέσω επιφανειών ή αντικειμένων που χρησιμοποιούνται από πολλά άτομα (πόμολα, διακόπτες), τα οποία αγγίζουμε με τα χέρια και στη συνέχεια μεταφέρουμε το παθογόνο στο στόμα, τη μύτη ή τα μάτια.
Κάποιοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της λοίμωξης είναι οι εξής:
- Η μικρή ηλικία όπου η λοίμωξη συμβαίνει συχνότερα στα παιδιά, πιθανότατα λόγω έλλειψης προστατευτικής ανοσίας και ανωριμότητας του ανοσοποιητικού συστήματος ενώ σε ανοσολογική ανεπάρκεια αποδίδεται και η συχνότερη εμφάνισή της στις μεγάλες ηλικίες, σε ανοσοκατασταλμένους ή σε σοβαρή χρόνια πάθηση
- Παρ’ ότι η λοίμωξη εμφανίζεται όλη τη διάρκεια του χρόνου, είναι συχνότερη τον χειμώνα και την αρχή της άνοιξης, πιθανότατα λόγω αυξημένου συγχρωτισμού
Επιπλοκές και διεισδυτικές λοιμώξεις
Η στρεπτοκοκκική φαρυγγοαμυγδαλίτιδα μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες επιπλοκές που διακρίνονται στις πυώδεις και στις μη πυώδεις:
- Πυώδεις επιπλοκές: η λοίμωξη μπορεί να εξαπλωθεί τοπικά σε παρακείμενους ιστούς, όπως παραρρίνιους κόλπους (ιγμόρεια) και αυτιά, ενδεχομένως προκαλώντας αποστήματα
- Μη πυώδεις επιπλοκές: μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα και ρευματικός πυρετός, σοβαρότατη επιπλοκή κατά την οποία προσβάλλονται η καρδιά, οι αρθρώσεις, το νευρικό σύστημα και το δέρμα
Οι διεισδυτικές λοιμώξεις συγκαταλέγονται στο φάσμα των σοβαρών κλινικών εκδηλώσεων του ΠΣ σηματοδοτώντας την ικανότητά του να μεταναστεύει σε φυσιολογικά άσηπτους ιστούς.
Σε αυτές ανήκουν η κυτταρίτιδα και η βακτηριαιμία, η νεκρωτική απονευρωσίτιδα και το στρεπτοκοκκικό σύνδρομο του τοξικού σοκ.
Αυτές μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα λόγω των παιδιατρικών περιστατικών που αναφέρθηκαν από το 2022 και μετά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, προκαλώντας ποικίλα ερωτήματα:
Σχετίζεται το φαινόμενο με πιθανή ανάδυση «νέων» στελεχών αυξημένης παθογονικότητας;
Αντανακλούν τα περιστατικά μία πραγματική αυξημένη συχνότητα διεισδυτικής νόσου δεδομένης της μη συστηματικής καταγραφής τους καθολικά;
Φαίνεται, ωστόσο, ότι ο σημαντικότερος αιτιοπαθογόνος παράγοντας της αναφερόμενης αύξησης περιστατικών φαρυγγοαμυγδαλίτιδας / οστρακιάς σχετίζεται με την προηγούμενη κοινωνική απομόνωση λόγω COVID19.
Εργαστηριακή διάγνωση
Δεδομένου ότι η κλινική εικόνα της φαρυγγοαμυγδαλίτιδας δεν είναι τυπική για τον ΠΣ, αλλά παρόμοια με αντίστοιχες ιογενείς λοιμώξεις, η αιτιολογική διάγνωση (η αναγνώριση δηλαδή του παθογόνου) τίθεται μόνο με την εργαστηριακή διάγνωση.
Η τελευταία επιτρέπει την άμεση χορήγηση της ενδεικνυόμενης αντιβιοτικής αγωγής.
Σε αρνητικό αποτέλεσμα, η λοίμωξη από ΠΣ αποκλείεται, η αιτιολογία είναι πιθανότατα ιογενής και επομένως αντενδείκνυται η χορήγηση αντιβιοτικών.
Για την εργαστηριακή διάγνωση είναι διαθέσιμες μια σειρά από μεθοδολογίες.
Οι εξετάσεις αυτές διενεργούνται σε φαρυγγικό δείγμα.
Η δειγματοληψία δεν είναι επώδυνη, αλλά ενδέχεται να προκαλέσει αίσθημα αναγούλας.
- STREP test (rapid test): όπου, μέσα σε λίγα λεπτά, ανιχνεύονται αντιγόνα του ΠΣ με ανοσοχρωματογραφία.
Εάν η εξέταση είναι αρνητική, αλλά ο θεράπων ιατρός υποψιάζεται τη λοίμωξη με ΠΣ, θα ζητήσει και καλλιέργεια του δείγματος.
Η ευαισθησία της εξέτασης κυμαίνεται ανάλογα με την εμπορική διαγνωστική μέθοδο (εύρος 70% έως 96%), ενώ η ειδικότητα της είναι άριστη.
Επομένως, ένα θετικό αποτέλεσμα διαγιγνώσκει τη λοίμωξη, αλλά ένα αρνητικό δεν την αποκλείει.
- Καλλιέργεια φαρυγγικού:
Αυτή αποτελεί την πρότυπη μέθοδο διάγνωσης με άριστη ευαισθησία και ειδικότητα.
Το δείγμα καλλιεργείται για την ανάπτυξη και ταυτοποίηση των βακτηρίων, ωστόσο τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα σε μία με δύο ημέρες.
Με την απομόνωση γίνεται δυνατή η διενέργεια αντιβιογράμματος, εάν κριθεί απαραίτητη.
- Μοριακό τεστ (polymerase chain rection, PCR):
Η εξέταση ανιχνεύει την παρουσία του βακτηρίου μέσω πολλαπλασιασμού των νουκλεϊκών του οξέων.
Παρουσιάζει παρόμοια άριστη ευαισθησία και ειδικότητα με την καλλιεργητική μέθοδο.
Τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα πολύ γρηγορότερα (σε μία ημέρα), ωστόσο το κόστος της εξέτασης είναι υψηλότερο.
Θεραπεία
Με την αιτιολογική διάγνωση, ο θεράπων ιατρός θα συνταγογραφήσει το κατάλληλο αντιβιοτικό.
Σε έγκαιρη χορήγηση, εντός 48 ωρών από την έναρξη της νόσου, ελαττώνονται η βαρύτητα και η διάρκεια της λοίμωξης, ο κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών και η μετάδοση της λοίμωξης σε άλλους.
Πρόληψη της μετάδοσης σε ενήλικες και παιδιά
- Καλή υγιεινή των χεριών: με τακτικό πλύσιμο με σαπούνι και νερό για 20 δευτερόλεπτα τουλάχιστον και άν αυτό δεν είναι δυνατό, χρήση αντισηπτικού χεριών με αιθυλική αλκοόλη 70%
- Κάλυψη του στόματος:. με τον αγκώνα ή με ένα χαρτομάντηλο σε περίπτωση βήχα ή φτερνίσματος
Οδηγίες προς τους γονείς
Ο ΕΟΔΥ έχει κοινοποιήσει στην ιστοσελίδα του οδηγίες προς τους γονείς αναφορικά με την παρακολούθηση της πορείας της λοίμωξης σε παιδιατρικούς ασθενείς.
Συνοπτικά, η μη βελτίωση της συμπτωματολογίας ή η επιδείνωσή υπό αντιβιοτική αγωγή σε εύλογο χρονικό διάστημα, αποτελούν κριτήρια άμεσης επικοινωνίας με τον θεράποντα ιατρό, ώστε να αξιολογήσει την εξέλιξη της νόσου.
